“MOBBİNG” kelime anlamı açısından çok bir şey ifade etmemekle beraber belki de birçoğumuzun zaman zaman veya sürekli olarak maruz kaldığı bir durumdur. Türkiye’de çok bilinmese ve önemsenmese de aslında çalışma hayatında çok önemli bir yere sahiptir. “İşyerinde ruhsal taciz veya işyerinde psikolojik terör” mobbing tanımı için uygun olacaktır. Duygusal açıdan çalışanları yıpratan bir süreçtir. Bir işletmedeki en ufak bir mobbing vakası bile kanserli hücre gibi yayılarak bütün işyerinin işleyişine etki eder ve her halükarda hem maruz kalan kişiye hem işletmeye hem de devlete çok ağır maddi ve manevi zararlar verir.
Öncelikle mobbingi çalışan ve işletme düşmanı olarak tanımlayacak olursak savaşı kazanmak için düşmanımızı iyi tanımalıyız; Mobbing rahatsız edici davranışlarla kendini gösteren, zaman geçtikçe acı vermeye başlayan ve olayların sarmal biçimde hız kazandığı; çeşitli aşamalardan oluşan bir süreçtir. Mobbing sürecinin anlaşılabilmesi için öncelikle iş yerinde görülen ve mobbinge neden olan davranışların belirlenmesi gerekir. Bu davranışlar negatif veya normal davranışlar olabilir. Buradaki en önemli nokta bu tip davranışların bir defaya mahsus/münferit değil sistematik ve sürekli olarak, bilinçli bir şekilde yapılmasıdır.
Bir işyerinde mobbingin varlığına işaret eden belirtiler, davranışsal düzeyde ve fizyolojik düzeyde olmak üzere, iki farklı çerçevede ele alınmıştır. Peki, bu davranışsal belirtiler nelerdir[1];
· Telefon, bilgisayar ve lamba gibi işyerinde bulunan kişiye ait eşyalar, birdenbire kaybolur veya bozulur. Yerine yenileri konulmaz.
· Çalışma arkadaşlarıyla aralarında çıkan tartışmalar, her zamankinden çok daha fazla olmaya başlar.
· Kişinin sigara kokusu ve dumandan çok rahatsız olduğunu bile bile yanındaki masaya çok sigara içen biri yerleştirilir.
· Kişi, başkalarının ofisine girdiğinde konuşma hemen kesilir, konu değiştirilir.
· Kişi, işle ilgili önemli gelişmeler ve haberlerin dışında bırakılır.
· Kişinin arkasından çeşitli söylentiler çıkarılır; kulaktan kulağa fısıltılar yayılır.
· Kendisine yetenek ve becerilerinin çok altında veya uzmanlık alanına girmeyen işler verilir.
· Birey, her yaptığı işin ince ince gözlendiğini hisseder.
· İşe geliş gidiş saatleri, telefon konuşmaları, çay ya da kahve molasında geçirdiği zaman ayrıntılarıyla kontrol edilmektedir.
· Birey, diğerleri tarafından sürekli eleştirilir veya küçümsenir.
· Birey, sözlü veya yazılı soru ve taleplerine yanıt alamaz.
· Birey, üstleri veya iş arkadaşları tarafından kontrol dışı tepki göstermeye kışkırtılır.
· Birey, şirketin özel kutlamaları veya diğer sosyal etkinliklerine kasıtlı olarak çağrılmaz.
· Bireyin dış görünüşü veya giyim tarzıyla alay edilir.
· Bireyin işle ilgili tüm önerileri reddedilir.
· Kendisinden daha alt düzeydeki görevlerde çalışanlardan daha düşük ücret alır.
Fizyolojik belirtiler[2];
· Beyinle ilgili: Sıkıntı, panik atak, depresyon, yarım baş ağrısı, baş dönmesi. Hafıza kaybı, dikkati toplayamama ve uykusuzluk.
· Deriyle ilgili: Kaşınma, kızarma, pullanma veya döküntü gibi deri hastalıkları.
· Gözlerle ilgili: Ansızın göz kararması, görmede bulanıklık.
· Boyun ve sırtla ilgili: Boyun kaslarında ve sırtta ağrı.
· Kalple ilgili: Hızlı ve düzensiz çarpıntılar, kalp krizi.
· Eklemlerle ilgili: Titreme, terleme, bacaklarda halsizlik hissetme, kas ağrıları.
· Sindirim sistemiyle ilgili: Yanma, ekşime, hazım zorluğu gibi mide rahatsızlıkları, ülser.
· Solunum sistemiyle ilgili: Nefessiz kalma, nefes alamama gibi solunum sorunları.
· Bağışıklık sistemiyle ilgili: Organizmanın savunma yapılarında zayıflama, hastalıklara çok çabuk yakalanabilme.
Mobbing süreci içinde rol alan kişiler mobbing uygulayanlar (saldırganlar, tacizciler), mobbing mağdurları (kurbanlar) ve mobbing izleyicileri olmak üzere üç’e ayrılır. Bu süreçte rol alan kişileri daha detaylı incelemek gerekirse;
En sık rastlanan mobbingci tipleri2;
· Narsisist Mobbingciler duymaya aciz oldukları acılarını ve kabul etmeyi reddettikleri iç çatışmalarını, bir başkasına yükleyerek dengelerini bulmaya çalışan kişilerdir.
· Hiddetli, Bağırgan Mobbingciler içlerindeki öfkeyi engelleyemedikleri ve problemleriyle başa çıkmayı başaramadıkları için başkalarıyla uğraşırlar.
· İki Yüzlü Yılan Mobbingciler başkalarının üstünlüğünü, başarılarını ve yükselmelerini hazmedemedikleri için devamlı yeni kötülüklerin peşindedirler. Saldırganlıklarını gizlemek için sürekli gülümserler. Arada bir iyilikler de yaparlar.
· Megaloman Mobbingciler kendilerini büyütme gereksinimi ve numara yapma, kişiliklerinin en önemli özelliklerinden olan megaloman mobbingciler, kendilerine güvensizliklerini, başkalarına karşı kıskançlık, nefret ve saldırganlık şeklinde yansıtırlar.
· Hayal Kırıklığına Uğramış mobbingciler çalışma yaşamı dışında yaşanan tüm olumsuz duygular, tüm yetersizlikler veya kötü deneyimler, bu mobbingciler tarafından işyerinde başkalarına yansıtılır.
Mobbing mağdurları2;
· Yalnız bir kişi: Bu kişi, erkeklerin yoğun olduğu bir ofiste çalışan tek bir kadın veya kadınların çok sayıda olduğu bir işyerinde çalışan tek bir erkek olabilir.
· Acayip bir kişi: Bir şekilde diğerlerinden farklı ve başkalarıyla kaynaşmayan herhangi bir kişi söz konusudur.
· Başarılı bir kişi: Önemli bir başarı göstermiş, amirinin veya doğrudan yönetimin takdirini kazanmış ya da bir müşterinin övgüsünü almış bir kişi, kolayca çalışma arkadaşları tarafından kıskanılabilir.
· Yeni gelen kişi: Daha önce o pozisyonda çalışan kişinin çok seviliyor olması veya yeni gelenin, orada çalışanlardan daha fazla bir takım özelliklerinin bulunması, mobbing kurbanı olma riskini artırır.
Mobbing izleyicileri[3];
· Diplomatik İzleyici: Bir çatışma olgusu karşısında daima uzlaşmadan yana olan kişidir. Genelde aracı rolünü oynaması nedeniyle başkaları tarafından sevilen veya nefret edilen bir kişidir.
· Yardakçı İzleyici: Bu izleyici, mobbingciye çok sadıktır. Ancak bu özelliğinin pek fark edilmesini istemez.
· Fazla ilgili İzleyici: Başkalarıyla ve başkalarının problemleriyle ilgilenen izleyici tipidir. Bazen
başkalarının özel alanlarına ve konularına zorla girmeye çalışır, ısrarcıdır.
· Bir Şeye Karışmayan İzleyici: Bu tip izleyici, ortaya çıkmaktan ve herhangi bir şeye karışmaktan hiç hoşlanmaz.
· İki Yüzlü Yılan İzleyici: Görünüşte hiçbir şeye karışmayan bir birey izlenimini oluştursa da, gerçekte belli bir görüş ve düşünceye hizmet etmektedir.
İş yerinde psikolojik taciz, ekonomik, sosyal, ruhsal ve fiziksel sağlık açısından birçok olumsuz sonuca sebep olmaktadır. Avrupalı uzmanlar, mobbing sendromuna yakalanan bir kişinin topluma maliyetinin yıllık gelirinden fazla olduğunu belirtiyor. Acı olan, gelişmekte olan ülkelerde çok sayıda çalışanın benzer durumda olması ve bunun ciddi anlamda psikosomatik rahatsızlıklara neden olabileceğinin bilinmemesidir.
Bütün bu bilgiler ışığında mobbing kurbanlarının bilinçlenmesi mücadele açısından önemli bir yer tutmaktadır. İşyerinde psikolojik tacizle mücadele kapsamında öncelikli olarak bir farkındalık durumu ortaya çıkarılmalı ve çalışanlar bu konuda bilgilendirilmelidir. Kurbanlar, uğradıkları tacizin kendi suçları olmadığını anlamalı ve bu yönde mücadele etmelidir. Aynı zamanda psikolojik yardım, bu konuya daha bilinçli ve güçlü yaklaşılmasını sağlayacaktır.
* Konu ile ilgili sorularınızı e- posta yoluyla adnanp@turkmetal.org.tr adresine iletebilirsiniz.